Η "Ορθοπε(αι)δική" ως λέξη-έννοια βάλλεται κατά καιρούς από πολλές αμφισβητήσεις, αμφιβολίες και ερωτηματικά που αφορούν τη σωστή γραφή της.

Τον 18ο αιώνα και συγκεκριμένα το 1741, ο Καθηγητής και Πρύτανης της Ιατρικής Σχολής των Παρισίων, Γάλλος ιατρός Nicolas Andry (που έζησε από το 1658-1742) συνέγραψε πραγματεία με τον τίτλο:

“Traiteacute; d‘ orthopeacutedie ou l‘ art de preacutevenir et corriger dans les enfants les difformiteacutes du corps”. Δηλαλή, “Πραγματεία περί ορθοπαιδίας ή η τέχνη της πρόληψης και διόρθωσης των δυσπλασιών του σώματος στα παιδιά”. Το έργο αυτό περιείχε γενικές οδηγίες και γνώσεις και απευθύνετο περισσότερο σε παιδαγωγούς.

‘Ετσι λοιπόν, παρουσιάσθηκε για πρώτη φορά στη διεθνή βιβλιογραφία το όνομα “Ορθοπαιδική”. Προ του 1741 η λέξη ήταν άγνωστη και δεν αναγράφεται σε κανένα σύγγραμμα ή λεξικό, Ελληνικό και ξένο. Ο όρος σχηματίσθηκε από τις Ελληνικές λέξεις “ορθός” κα “παιδίον-παίς” (= ίσιο παιδί, L‘ orthopeacutedie) έγινε αποδεκτός και χρησιμοποιήθηκε ευρέως από τον ιατρικό κόσμο.

Επικράτησε λοιπόν ο όρος “L‘ orthopeacutedie” προερχόμενος από τις δύο Ελληνικές λέξεις, ουδείς δε αμφισβήτησε την προέλευσή του. Πρέπει να σημειωθεί ότι ο εμπνευστής και δημιουργός του ονόματος Ν. Andry σχημάτισε τη λέξη με “e”, διότι στην Γαλλική γλώσσα δεν υπάρχει δίφθογγος “ae”, όπως στα Αγγλικά

Με την πάροδο του χρόνου η ετυμολογία αυτή έγινε ευρύτερα αποδεκτή και μέχρι τις αρχές του 20ου αιώνα το όνομα εγράφετο με “αι” (Λεξικό Γ. Καρυοφύλλη, Καθηγητής Ι. Χρυσοσπάθης).

Η Ελληνική Εταιρεία Χειρουργικής Ορθοπαιδικής και Τραυματολογίας (ΕΕΧΟΤ), πρωτοστάτησε για την αναγραφή με “αι” και τελικά την επισημοποίησε. Μετά από εισηγήσεις Καθηγητών Ορθοπαιδικής Ελληνικών Πανεπιστημίων και ύστερα από μακρές συζητήσεις ζητήθηκεαπο την Ε.Ε.Χ.Ο.Τ η γνώμη τριών Καθηγητών Γλωσσολογίας των Πανεπιστημίων Αθηνών και Θεσσαλονίκης. Οι δύο εξ αυτών ετάχθησαν υπέρ της γραφής με “αι”, ενώ ο τρίτος ήταν ουδέτερος. Έτσι, στη Γενική Συνέλευση της 9 Οκτωβρίου 1997 αποφασίσθηκε η Ειδικότητά μας να αναγράφεται με “αι” σύμφωνα με την, Ελληνικής προελεύσεως, αρχική γραφή του Ν. Andry (1741).

Εισηγήσεις για την ορθή γραφή της λέξης Ορθοπεδική – Ορθοπεδικός
Περιοδικό Ε. Ε. Χ. Ο. Τ. / Τ. 47, τ.4, (1996) Παραθέτω μέρος αυτών τών τριών επιστολων.

 

ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΜΠΑΜΠΙΝΙΩΤΗΣ, Καθηγητής Γλωσσολογίας Πανεπιστημίου Αθηνών

1. Η ορθή γραφή σύμφωνα με την ετυμολογία (την ιστορική προέλευση) της λέξεως είναι ορθοπαιδική / ορθοπαιδικός.

2. Η επί πολλά έτη εσφαλμένη (δηλ. παρετυμολογική) γραφή της λέξεως ως ορθοπεδική / ορθοπεδικός (σαν να ήταν από το πέδη) δημιουργεί μεν κατάσταση συνηθείας, αλλά δεν δικαιολογεί ούτε αίρει το λάθος.

3. Το γεγονός ότι οι ξένοι ειδικοί επιστήμονες (αν οι πληροφορίες μου είναι ορθές) τείνουν να χρησιμοποιούν σε διεθνή συνέδρια τον όρο με το ae (orthopaedics), δηλ. το αντίστοιχο του ελληνικού αι, δυσκολεύει για τους “Ελληνες επιστήμονες τα πράγματα, αφού (γράφοντας ορθοπεδική με ε) εμφανίζονται ενδεχομένως ότι αγνοούν την προέλευση μιας λέξεως που προέρχεται από την ίδια τη γλώσσα τους!

4. “Οπως συχνά συμβαίνει με όρους που πλάσσονται από ξένους, έτσι και εν προκειμένω ο όρος ορθοπαιδική ή και ορθοπεδική είναι κακοπλασμένος αντί του σωστού παιδορθωτική ή και πεδορθωτική (πρβλ. και τον επίσης κακοσχηματισμένο όρο ορθοδοντική αντί του σωστού οδοντορθωτική. Τελευταία μάλιστα πιθανόν κατά το ορθοπεδική, απαντά και όρος λογοπεδική ή λογοπεδικός αντί των λογοθεραπεία και λογοθεραπευτής).

V. Συμπέρασμα: Οι όροι που γλωσσολογικώς ενδείκνυνται, κατά σειράν προτιμήσεως, είναι:

1 . Ριζική λύση . Καθιέρωση από τούδε του όρου παιδορθωτική (από το παιδί) ή πεδορθωτική (από το πέδες). Το παιδορθωτική θα θυμίζει την ετυμολογική προέλευση του όρου και θα αντιστοιχεί πλήρως στη μορφή του ξένου όρου (orthopaedics) που τείνει να επικρατήσει. Τοπεδορθωτική θα αποδέσμευε τον όρο από το παιδί και θα τον συνέδεε και με ενηλίκους μέσω του πέδη. Οπωσδήποτε, οι Ελληνες γιατροί δικαιούνται να διαφοροποιούνται από τους ξένους όταν χρησιμοποιούν, έστω και όψιμα, το σωστό στη γλώσσα τους.

2. Συμβιβαστική λύση Α΄: Καθιέρωση της ετυμολογικής ορθογραφίας ορθοπαιδική / ορθοπαιδικός , που πλησιάζοντας στην ορθογραφία που τείνει να καθιερωθεί (orthopaedics) θα ήρε την υποψία οτι οι “Ελληνες ειδικοί αγνοούν το ορθό ή ότι η λέξη, μολονότι ελληνική, γράφεται στην Ελληνική λανθασμένα! Μειονέκτημα: παραμένει η περιοριστική σύνδεση του όρου με μόνα τα παιδιά, όχι και τους ενηλίκους.

3. Συμβιβαστική λύση Β': Διατήρηση της εσφαλμένης (αλλά καθιερωμένης από μακρόχρονη χρήση) ορθογραφίας ορθοπεδική / ορθοπεδικός. Επιχειρήματα: α) και άλλες λέξεις και όροι της Ελληνικής εξακολουθούν να διατηρούν την παρετυμολογική ορθογραφία (πρβλ. λ.χ. το κτίριο αντί του ορθού κτήριο). β) με τη γενικότητα του πέδη υπερβαίνεται η περιοριστική χρήση του όρου ορθοπαιδική σε σχέση με τα παιδιά.

Στην επιστήμη της γλώσσας όπως και σε όλες τις επιστήμες του ανθρώπου, η δυνατότητα πολλαπλών θεωρήσεων και ερμηνειών, η οποία εξασφαλίζει τη δυναμικότητα και την ελευθερία του, γεννά ενίοτε δυσκολίες και διλήμματα επιλογής που είναι σύμφυτα με την ίδια τη νόηση του ανθρώπου και τη γλώσσα που την εκφράζει.

 

Α. ΧΡΙΣΤΙΔΗΣ, Καθηγητής, Τομέας Γλωσσολογίας Α.Π.Θ. 
Από ιστορική άποψη είναι βέβαιο ότι η γραφή «ορθοπαιδική» είναι η ορθή. Υπάρχει άλλωστε η ρητή δήλωση του δημιουργού του όρου Andry ότι ο «νεολογισμός» αυτός κατασκευάστηκε με βάση τα ελληνικά συνθετικά ορθό– και παιδ-. Η γραφή αυτή διατηρείται, σε μεγάλο ποσοστό, στις αγγλοσαξωνικές χώρες (orthopaedics. gynaecology).      Η γραφή «ορθοπεδική» δεν μπορεί να στηριχτεί με ιστορικά (ετυμολογικά) επιχειρήματα. Είναι σαφές ότι στη δημιουργία του όρου δεν εμπλέκεται η «πέδη». Εξάλλου είναι γνωστό ότι ήδη πολύ πρώιμα επικράτησε στη Γαλλία (για λόγους που έχουν να κάνουν με ιδιαιτερότητες της γαλλικής γλώσσας) η γραφή «orthopedie». Αν ο νεολογισμός αυτός έφτασε στην ελληνική μέσω της γαλλικής – πράγμα μάλλον βέβαιο -, τότε εξηγείται γιατί επικράτησε η γραφή «ορθοπεδική». Από ιστορική λοιπόν άποψη δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η απόδοση «ορθοπαιδική» είναι η ορθή. Η εναλλακτική γραφή «ορθοπεδική», αν και ιστορικά αβάσιμη, στηρίζεται σε μια μακρόχρονη χρήση μέσα σ’ένα συγκεκριμένο επαγγελματικο χώρο. Και η μακρόχρονη χρήση – και στη γλώσσα – νομιμοποιεί. Με αυτή την έννοια, η γραφή «ορθοπεδική» δεν είναι γλωσσολογικά αβάσιμη.Οι παρατηρήσεις που προηγήθηκαν δείχνουν τη συνθετότητα του ζητήματος στη γλωσσολογική θεώρησή του. Και οι δύο γραφές «στέκονται» γλωσσολογικά.Αλλά βέβαια το ζήτημα δεν τελειώνει εδώ. Η γλωσσική ρύθμιση (στην προκείμενη περίπτωση η επιλογή μεταξύ των δύο γραφών για τις ανάγκες της τυποποίησης – ομοιογένειας) επιβάλλει αποφάσεις. Και οι αποφάσεις δεν είναι – ούτε μπορούν να είναι – «καθαρά» γλωσσολογικές. Αναγκαστικά, η όποια απόφαση θα αντανακλά ιστορικές αντιλήψεις, όπως διαμορφώνονται μέσα στις διάφορες συγκυρίες. Στη συγκεκριμένη περίπτωση η προσωπική μου προτίμηση κλίνει υπέρ της γραφής «ορθοπαιδική», στο βαθμό που αντανακλά πιστότερα την προέλευση του όρου, ως νεολογισμού που δημιουργήθηκε στη Δύση με συγκεκριμένο ελληνικό λεξιλογικό υλικό. Επιπλέον ευθυγραμμίζει την ελληνική χρήση με τη διεθνή (orthopaedics). Θεσσαλονίκη, 24/6/19963ο άρθρο 

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ ΠΕΤΡΟΥΝΙΑΣ, Καθηγητής Γλωσσολογίας Α.Π.Θ.
Σχετικά με το ερώτημά σας: Ορθοπεδική ή Ορθοπαιδική;Ο όρος δημιουργήθηκε στα γαλλικά, από το γιατρό καθηγητή και συγγραφέα ιατρικών συγγραμμάτων Nicolas Andry de Rois-Regard. Ο Andry έπλασε τον όρο: orthopedie χρησιμοποιώντας τα λεξικά στοιχεία (σήμερα ονομάζονται confixes «symfymata») orthο- kai -pedie. Τα συμφύματα αυτά, κοντά τόσο στα γαλλικά όσο και στις άλλες νεότερες γλώσσες, στηρίζονται στις αρχαίες ελληνικές λέξεις: ορθός – όρθιος, ίδιος, σωστός, «όχι παραμορφωμένος» και παιδειά «ανατροφή των παιδιών».Η αρχική σημασία του όρου ήταν: «τέχνη της διόρθωσης ή της πρόληψης δυσμορφιών στα παιδιά». Αργότερα όμως επεκτάθηκε η σημασία: «κλάδος της χειρουργικής που θεραπεύει τις παθήσεις του κινητικού συστήματος». Με παρόμοια σημασία χρησιμοποιείται ο όρος και στις άλλες γλώσσες για πρδ. στα αγγλικά: «διόρθωση ή πρόληψη των δυσμορφιών, ιδιαίτερα στη δομή του σκελετού των παιδιών». Δηλαδή η αναφορά σε παιδιά παραμένει πάντα.Ως προς τη γραφή με ε ή με αι: Στα γαλλικά, όπου πρωτοδημιουργήθηκε η λέξη, συνήθως το αρχαίο ελληνικό αι αποδίδεται με e. “Ωστε οι “Ελληνες, δεν δανείστηκαν τη λέξη από τα γαλλικά, την είδαν γραμμένη με e, και μάλλον γι’αυτό το λόγο την έγραψαν με ε. “Ισως δεν εμάντεψαν πως ετυμολογικά στηρίζεται στην αρχαία ελληνική λέξη παιδεία, ίσως δεν ήθελαν να την περιορίσουν ειδικά στη θεραπεία παιδιών. Δηλαδή η ελληνική λέξη βρίσκεται ανάμεσα στην κατηγορία των απευθείας δανείων και στην κατηγορία των «μεταφραστικών δανείων» (με αντίστοιχη: pedic = παιδεία). Αν ήτανε καθαρά απευθείας δάνειο θα ήταν: ορτοπεντί; αν ήτανε καθαρά μεταφραστικό δάνειο θα ήταν: ορθοπαιδεία.Στις άλλες γλώσσες που ενδιαφέρουν στην Ελλάδα η γραφή κυμαίνεται, καθώς άλλοτε ακολουθήθηκε η γαλλική γραφή, και άλλοτε προτιμήθηκε περισσότερη προσέγγιση προς την αρχαία ελληνική ρίζα. Στα αγγλικά αποδίδεται άλλοτε με e και άλλοτε με ae: orthopaedic – pedic; orthopedics – paedics; orthopaedy, -pedy. Η γραφή ae αποδίδει τον αρχαίο δίφθογγο αι. Στα βρεττανικά αγγλικά προτιμούν τη γραφή με ae, στα αμερικάνικα αγγλικά προτιμούν τη γραφή με e. Στα γερμανικά αποδίδεται με a (που μπορεί όμως να γραφτεί και ae): Orthopadie. Στα ιταλικά γράφουν e: ortopedia στα ιταλικά έτσι κι αλλιώς δεν θα μπορούσε να γραφτεί με ae, γιατί τότε θα διαβαζότανε και [ae]. Αν θέλετε ο όρος να θυμίζει περισσότερο την αρχαία ελληνική ρίζα – παρόλο που τέτοιος επιστημονικός κλάδος δεν υπήρχε στην αρχαιότητα!-, και επιπλέον να κάνει αναφορά στο γεγονός ότι αρχικά στη Γαλλία ο κλάδος αναφερόταν ειδικά στα παιδιά, τότε μπορείτε να προτείνετε την αλλαγή της γραφής σε αι. Αν θέλετε ο όρος να παραμείνει πιο κοντά στην πραγματική πηγή του, τα γαλλικά και επιπλέον να μην υπονοεί πως αναφέρεται ειδικά σε παιδιά, τότε μπορείτε να προτείνετε να παραμείνει η γραφή με ε, που είναι πιο κοινή σήμερα.
1/10/1996, Περιοδικό E. Ε. Χ. Ο. Τ. / Τ. 47, τ.4, (1996)

 

Το θέμα δεν είναι ποιό από τα δύο ονόματα είναι ετυμολογικά σωστό ή ποιό ευρίσκεται εγγύτερα στο αντικείμενο.       Και οι δύο γραφές φαίνεται ότι είναι σωστές και οι δύο έχουν τους οπαδούς τους και οι δύο δεν καλύπτουν ικανοποιητικά όλο το αντικείμενο της ειδικότητας σήμερα.

Το θέμα δεν είναι γλωσσολογικό, διότι και οι δύο ορθογραφικές παραλλαγές είναι παραδεκτές γλωσσολογικά. Φαίνεται λοιπόν ότι η αναγραφή με “αι” είναι η πιό σωστή. Σημαίνει σεβασμό της ιστορικής αλήθειας και αποκατάσταση της ετυμολογίας και προέλευσης, την επαναφορά δηλαδή της λέξης στις πραγματικές ρίζες της.

Ακολουθώντας τη διεθνή επιστημονική κοινότητα που προτιμά την Ελληνική απόδοση του L‘ orthopédie = ορθός + παις, πρέπει και αυτοί που ακόμα σήμερα έχουν κάποιους δισταγμούς, να αναγράφουν στο εξής τη λέξη με “αι”, διότι με κάθε άλλο τρόπο ανειρείται η ουσία της ιστορικής ορθογραφίας. Τη γραφή επομένως αυτή επιβάλλουν όχι μόνο λόγοι ιστορικοί αλλά και εθνικοί και επικοινωνίας με τον υπόλοιπο κόσμο.